Giorgio Agamben: ΠΙΛΑΤΟΣ ΚΑΙ ΙΗΣΟΥΣ - Παρουσιάζει ο Δημήτρης Μπαλτάς

Δημήτρης Μπαλτᾶς 

Giorgio Agamben, Πιλάτος καί Ἰησοῦς, μετ. Δ. Λαμπαδᾶ, Ἐκδόσεις τοῦ Εἰκοστοῦ Πρώτου, Ἀθήνα 2016, σελ. 76 

Ἡ σημερινή κατάθεση ἀφορᾶ ἕνα βιβλίο τοῦ πολυμεταφρασμένου στήν ἑλληνική Ἰταλοῦ διανοητῆ, ὁ ὁποῖος στά νιάτα του ὑποδύθηκε τόν ρόλο τοῦ ἀποστόλου Φιλίππου στό Κατά Ματθαῖον Εὐαγγέλιο (1963) τοῦ Π. Παζολίνι, ἐνῶ ἀργότερα διετέλεσε καθηγητής τῆς θεωρητικῆς φιλοσοφίας στό πανεπιστήμιο τῆς Βενετίας. Οἱ φιλοσοφικές καταβολές τοῦ Ἀγκάμπεν εἶναι πολύπλευρες, καθ’ ὅσον ἀνάγονται στόν Ἀριστοτέλη, στόν ἀπόστολο Παῦλο, καί ἐν συνεχείᾳ στόν Νίτσε, στόν Χάϊντεγγερ, τοῦ ὁποίου μάλιστα τά Σεμινάρια παρακολούθησε, ἀλλά καί στήν Σιμόν Βέιλ καί τόν Φουκώ. 

Στό μικρό βιβλίο του ἐπιγραφόμενο Πιλάτος καί Ἰησοῦς, ὁ Ἀγκάμπεν σκιαγραφεῖ, μέ βάση τίς ὑπάρχουσες ἱστορικές πηγές (Εὐαγγέλια, Αὐγουστίνος, Φίλων, Ἰω. Χρυσόστομος κ.ἄ.) τήν ἰδιαίτερη προσωπικότητα τοῦ Ποντίου Πιλάτου καί τόν ρόλο πού αὐτός διαδραμάτισε στήν «δίκη τοῦ Ἰησοῦ», ἡ ὁποία διεξήχθη χωρίς «δικαστή», καί τήν ὁποία «διαδέχθηκε μία θανατική ποινή χωρίς καταδίκη» (σ. 64), ὅπως ἔχει ἐπισημανθεῖ καί ἀπό διακεκριμένους νομικούς (passim). 

Ὡς γενική ἀρχή, γιά τόν Ἀγκάμπεν, ἡ ἱστορία «ἀποτελεῖ μέρος τῆς Οἰκονομίας τῆς σωτηρίας, ἀλλά μόνο ὡς μία ξεχωριστή πραγματικότητα, ὄχι ὡς κάποιο θέατρο μαριονεττῶν» (σσ. 52-53). 

Σύμφωνα μέ τήν ἑρμηνεία τοῦ Ἀγκάμπεν, στήν δίκη αὐτή «μοιάζουν νά ἀντιπαρατίθενται δύο κρίσεις, δύο βασίλεια: τό ἀνθρώπινο καί τό θεϊκό, τό ἐγκόσμιο καί τό αἰώνιο» (σ. 24). Στήν ἴδια συνάφεια, προστίθεται ὅτι «τό θεϊκό καί τό ἀνθρώπινο, ἡ διάσταση τοῦ χρόνου κι ἐκείνη τῆς αἰωνιότητας πού συναντῶνται ἐδῶ δέν ἐπικαλύπτονται, ἀλλά παραμένουν πεισματικά διακριτές» (σ. 69). 

Ἀποτιμᾶ δέ ὁ Ἰταλός φιλόσοφος ὅτι «ὁ Πιλάτος ἐκπληρώνει τόν θεολογικό του ρόλο ἀκριβῶς ὡς ἱστορικό πρόσωπο»· καί ἀντιστρόφως, δέν εἶναι ἱστορικό πρόσωπο παρά στόν βαθμό μονάχα πού ἐκπληρώνει μία θεολογική λειτουργία. Ἱστορικό καί θεολογικό πρόσωπο, δικαστική διαδικασία καί ἐσχατολογική κρίση διαρκῶς συμπίπτουν» (σ. 48). 

Ἀσχέτως τῆς ἑρμηνευτικῆς ὀπτικῆς τῶν Ὀρθοδόξων ἤ Ρωμαιοκαθολικῶν θεολόγων, θά συμφωνήσει κανείς ὅτι ἡ φιλοσοφική-ἱστορική ἀνάγνωση τοῦ ζητήματος «Πιλάτος καί Ἰησοῦς» ἐκ μέρους τοῦ Ἀγκάμπεν εἶναι ἐνδιαφέρουσα καί ὥς ἕναν βαθμό πρωτότυπη.